Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 61-ci maddəsinə əsasən, hər bir şəxsin səlahiyyətli dövlət orqanları tərəfindən tutulduğu, həbsə alındığı, cinayət törədilməsində ittiham olunduğu andan müdafiəçinin köməyindən istifadə etmək hüququ vardır. Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin (CPM) 12.3-cü maddəsinə əsasən, cinayət prosesi gedişində hər kəsin özünün Konstitusiya ilə təsbit edilmiş hüquq və azadlıqlarını qanunla qadağan edilməyən bütün üsul və vasitələrlə müdafiə etməyə hüququ vardır.
Azərbaycan Respublikasında cinayət prosesində müdafiəçi qismində yalnız vəkillər çıxış edirlər. Maddələrdən də göründüyü kimi, törətdiyi cinayət əməlinin xarakterindən və ağırlıq dərəcəsindən aslı olmayaraq, bütün şəxslərin cinayət prosesi gedişində vəkillə təmin olunma hüquqları vardır.
Bəs dövlətlər cinayət törətmiş şəxsin müdafiə olunmaq hüququnu pozarsa, yəni şəxsi vəkillə təmin etməzsə, bunun nəticəsi nə olur?
Cinayət törətmiş şəxslərin müdafiə hüququnun dövlətlər tərəfindən təmin edilməməsi təkcə yerli qanunvericilik aktlarının deyil, həm də Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının müvafiq maddələrinin pozuntusu deməkdir. Belə ki, Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 6-cı maddəsinə əsasən, cinayət törətməkdə ittiham olunan hər kəs şəxsən və ya özünün seçdiyi müdafiəçi vasitəsilə özünü müdafiə etmək və ya müdafiəçinin xidmətini ödəmək üçün vəsaiti kifayət etmədiyi zaman ədalət mühakiməsinin maraqları tələb etdikdə belə müdafiədən pulsuz istifadə etmək hüququna malikdir.
Konvensiyanın 34-cü maddəsində isə ifadə edilmişdir ki, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi istənilən şəxsdən dövlətlər tərəfindən Konvensiyada və ya ona dair Protokollarda nəzərdə tutulmuş hüquqlarının pozulmasını iddia edən şikayətlər qəbul edə bilər. Dövlətlər bu hüququn səmərəli həyata keçirilməsinə heç bir yolla mane olmamağı və Məhkəmənin onların tərəf olduqları hər hansı iş üzrə qəti qərarını icra etməyi öhdələrinə götürürlər.
Bir sözlə, əgər iştirakçı dövlətlər Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasında qeyd edilən cinayət törətmiş şəxsin müdafiə olunmaq hüququnu pozarsa, bu, konvensiyanın pozuntusu hesab edilir və hüquqları pozulmuş şəxs Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə müraciət edə bilər. Bu zaman Məhkəmə tərəfindən, həqiqətən də, pozuntunun olması aşkar edilərsə, iş üzrə pozuntunu törədən dövlət üçün icrası məcburi olan qərar qəbul edilir.
